سخن از خدیجه، سخن از یک دنـیا عـظمت و پایـداری و استقامت در راه هدف است، به حق قلم فرسایی درباره کسی که خداوند بر او سلام و درود فرستاد بسی مـشکل است اما به مصداق «ما لا یدرک کله لا یترک کله» به بررسی گوشه هایی از شخصیت و زنـدگی این بزرگ بانو می پردازیم.

– گروه معارف – سخن از خدیجه، سخن از یک دنـیا عـظمت و پایـداری و استقامت در راه هدف است، به حق قلم فرسایی درباره کسی که خداوند بر او سلام و درود فرستاد بسی مـشکل است اما به مصداق ما لا یدرک کله لا یترک کله به بررسی گوشه هایی از شخصیت و زنـدگی این بزرگ بانو می پردازیم.

سخن از خدیجه، سخن از یک دنـیا عـظمت و پایـداری و استقامت در راه هدف است، به حق قلم فرسایی درباره کسی که خداوند بر او سلام و درود فرستاد بسی مـشکل است اما به مصداق ما لا یدرک کله لا یترک کله به بررسی گوشه هایی از شخصیت و زنـدگی این بزرگ بانو می پردازیم.

ولادت و خـانواده خـدیجه(س) 68 سال قبل از هجرت به دنیا آمد، خانواده ای که خدیجه را پرورش داد از نظر شرافت خانوادگی و نسبت های خویشاوندی در شمار بزرگ ترین قبیله های عرب جای داشت این خاندان در همه حجاز نفوذ داشت، آثار بزرگی و نجابت و شرافت ازکردار و گفتار خدیجه پدیدار بود .

خـدیجه از قبیله هاشم بود و پدر و اقوامش از ثروتمندان قریش بودند پدرش خویلد بن اسد قریشی نام داشت و مادرش فاطمه دختر زائد بن اصم بود.

اخلاق خدیجه(س) خدیجه در بین اقوام خود یگانه و ممتاز و میان اقران کم نظیربود، او به فـضیلت اخـلاقی و پذیرایی های شایان بسیار معروف بود و بدین جهت زنان مکه به وی حسد می ورزیدند.

دختر خویلد در سجایا و کمالات اخلاقی زبان زد و نمونه بود و به حق ایشان کفو خوبی برای پیامبر(ص) بود بی تردید می توان گـفت که ایـن سجایا و فضایل اخلاقی سبب شد تا خدیجه برای همسری پیامبراکرم (ص) شایسته شمرده شود، طبق روایات او برای پیامبراکرم(ص) یاوری صادق بود.

آیا خدیجه(س) قبل از پیامبر(ص) ازدواج کرده بود؟ معروف است اولیـن کـسی که به خواستگاری خدیجه آمد یکی ازبزرگان عرب به نام عتیق بن عائذ مخزومی بود، او پس ازازدواج با خدیجه در جوانی در گذشت و اموال بسیاری برای خدیجه ارث گذاشت پس از او ابی هاله بن المنذر الاسدی کـه یـکی از بـزرگان قبیله خود او بود با وی ازدواج کـرد و ثـمره ایـن پیوند فرزندی به نام هند بود که در کودکی در گذشت، ابی هاله نیز پس از چندی وفات یافت و ثروت بسیار از خویش بر جای نهاد.

هرچند ایـن مـطلب کـه پیامبر اکرم(ص) سومین همسر خدیجه بود و جز عـایشه بـا دوشیزه ای ازدواج نکرد نزد عامه و خاصه معروف است ؛ ولی مورد تایید همگان نیست.

جمعی از مورخان و بزرگان نظرمخالف دارند؛ برای مثال ابـوالقاسم کـوفی ، احـمد بلاذری ، علم الهدی (سیدمرتضی) در کتاب شافی و شیخ طوسی در تلخیص شـافی آشکارا می گویند که خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر عذرا بود.

این معنا را علامه مجلسی نیز تایید کرده است او می نویسد: صـاحب کـتاب انـوارو البدء گفته است که زینب و رقیه دختران هاله خواهر خدیجه بوده اند.

برخی از مـعاصران نیز چنین ادعا کرده اند و برای اثبات ادعای خود کتاب هایی نوشته اند.

آشنایی با حضرت محمد(ص) فضایل اخلاقی خـدیجه بـسیاری از بـزرگان و صاحب منصبان عرب را به فکر ازدواج با وی می انداخت ولی خاطرات همسر پیشین بـه وی اجازه نـمی داد شوهری دیگر انتخاب کند تا اینکه با مقامات معنوی حضرت محمد(ص) آشنا شد و آن دو غلامی کـه بـرای تـجارت همراه پیامبر (ص) فرستاده بود، مطالب و معجزاتی که از وی دیده بودند برای خدیجه نقل کردند.

خدیجه فـریفته اخـلاق و کمال و مقامات معنوی پیامبر(ص) شد البته او از یکی از دانشمندان یهود و نیز ورقه بن نـوفل ، کـه از عـلمای بزرگ عرب و خویشان نزدیک خدیجه به شمار می رفت در باره ظهور پیغمبر آخرالزمان و خاتم الانبیا (ص) مـطالبی شـنیده بود لذا همه این عوامل موجب شد تا خدیجه حضرت محمد (ص) را به همسری خودانتخاب کـند ازدواج خـدیجه(س) زفـاف خدیجه با حضرت محمد(ص) 2 ماه و 75 روز پس از بازگشت از سفر تجارت شام تحقق یافت در آن زمان، حضرت محمد(ص) 25 سال داشـت و خـدیجه چهل ساله بود .

ابن عباس سن ایشان را 28 سال نقل می کند هرچند بعضی از مـورخان اهـل سنت سعی مـی کنند این سخن را رد کنند؛ چون راوی آن محمد بن صائب کلبی از شیعیان است و آنها او را ضعیف می دانند.

خدیجه بـه سـبب عـلاقه به حضرت محمد (ص) و مقام معنوی او با رسول خدا ازدواج کرد و تمام دارایی و مقام و جـایگاه فـامیلی خود را فدای پیشرفت مقاصد همسرش ساخت.

در عقد ازدواج حضرت محمد (ص) و خدیجه ، عبدالله بن غنم به آنها چـنین تـبریک گفت : هنیئا مریئا یا خدیجه قد جرت لک الطیرفیما کان منک بـاسعد، تـزوجت خیر البریه کلها و من ذا الذی فی الناس مثل مـحمد ؟؛ و بـشر بـه البران عیسی بن مریم و موسی ابن عـمران فـیاقرب موعد ، اقرت به الکتاب قدما بانه رسول من البطحاء هاد و مهتد؛ یعنی گوارا بـاد بـر تو ای خدیجه که طالع تـو سـعادتمند بوده و بـا بهترین خـلایق ازدواج کـردی چه کسی در میان مردم همانند مـحمد (ص) اسـت؟ محمد (ص) کسی است که حضرت عیسی و موسی به آمدنش بشارت داده اند و کتب آسـمانی بـه پیامبری او اقرار داشتند رسولی که سـر از بطحاء (مکه) در می آورد و او هـدایت کـننده و هدایت شونده است.

احترام پیغمبر خـدا (ص) بـه خدیجه احترام حضرت محمد (ص) به خدیجه به خاطر عقیده و ایمان او به توحید بـود.

خـصال خدیجه (س) خدیجه از بزرگترین بانوان اسـلام بـه شـمار می رود او اولین زنـی بود کـه به اسلام گروید چـنان کـه علی بن ابی طالب (ع) اولین مردی بود که اسلام آورد.

اولین زنی که نماز خواند خدیجه بود او انـسانی روشـن بین و دور اندیش بود، با گذشت ، عـلاقه مند بـه معنویات، وزین و بـا وقـار، مـعتقد به حق و حقیقت و مـتمایل به اخبار آسمانی بود.

همین شرافت برای او بس که همسر رسول خدا (ص) بود و گسترش اسلام به کـمک مـال و ثروت او تحقق یافت .

خدیجه از کتب آسـمانی آگـاهی داشـت و عـلاوه بـر کثرت اموال و امـلاک، او را مـلکه بطحاء می گفتند از نظر عقل و زیرکی نیز برتری فوق العاده ای داشت و مهم تر اینکه حتی قبل از اسلام وی را طاهره و مـبارکه و سـیده زنـان می خواندند.

جالب این است او از کسانی بود کـه در انـتظار ظـهور پیـامبر اکـرم (ص) مـی کشید و همیشه از ورقه بن نوفل و دیگر علما جویای نشانه های نبوت می شد اشعار فصیح و پر معنای وی در شان پیامبر اکرم (ص) از علم و ادب و کمال و محبت او به آن بزرگوار حکایت می کند.

نمونه ای از اشعار خدیجه در باره پیامبراکرم (ص) چـنین است: فلواننی امسیت فی کل نعمه و دامت لی الدنیا و تملک الاکاسره فما سویت عندی جناح بعوضه اذا لم یکن عینی لعینک ناظره اگر تمام نعمت های دنیا از آن من باشد و ملک و مملکت کسراها و پادشاهان را داشـته بـاشم ، در نظرم هیچ ارزش ندارد زمانی که چشم به چشم تو نیافتند.

دیگر خصوصیت خدیجه این است که او دارای شم اقتصادی و روح بازرگانی بود و آوازه شهرتش در این امر به شام هم رسیده بود.

البته سجایای اخـلاقی حـضرت خدیجه چنان زیاد است که قلم از بیان آن ناتوان است پیامبر اکرم(ص) می فرماید : افضل نساء اهل الجنه خدیجه بنت خویلد و فاطمه بنت محمد و مریم بـنت عـمران و آسیه بنت مزاحم.

چه مـی توان گـفت در شان کسی که مایه آرامش و تسلای خاطر رسول خدا (ص) بود ؟ در تاریخ می خوانیم حضرت محمد (ص) هر وقت از تکذیب قریش و اذیت های ایشان محزون و آزرده می شدند هیچ چیز آن حضرت را مـسرور نـمی کرد مگر یاد خدیجه؛ و هرگاه خـدیجه را مـی دید مسرور می شد ذهبی می گوید: مناقب و فضایل خدیجه بسیار است او از جمله زنان کامل ، عاقل ، والا ، پای بند به دیانت و عفیف و کریم و از اهل بهشت بود.

پیامبر اکرم (ص) کرارا او را مدح و ثنا می گفت و بر سایر امهات مومنین تـرجیح مـی داد و از او بسیار تجلیل می کرد به حدی که عایشه می گفت : بر هیچ یک از زنان پیامبر (ص) به اندازه خدیجه رشک نورزیدم و این بدان سبب بود که پیامبر(ص) بسیار او را یاد کرد.

خـدیجه کـبری چنان مـقام والایی داشت که خداوند عزوجل بارها بر او درود و سلام فرستاد، طبق روایتی از حضرت امام محمد باقر(ع) پیامبر اکـرم (ص) هنگام باز گشت از معراج ، به جبرییل فرمود: آیا حاجتی داری؟ جبرییل عرض کـرد : خـواسته ام ایـن است که از طرف خدا و من به خدیجه سلام برسانی در روایتی دیگر می خوانیم: روزی خدیجه به طلب رسول خدا (ص) بـیرون آمـد جبرییل به صورت مردی با وی رو به رو شد و از خدیجه احوال رسول خدا (ص) را پرسید.

خدیجه نمی توانست بگوید رسـول خـدا (ص) در کـجا به سرمی برد او می ترسید این مرد از کسانی باشد که قصد کشتن پیغمبر(ص) را دارد وقتی که خدمت آن حـضرت رسید و قصه باز گفت ، حضرت محمد (ص) فرمود: آن جبرییل بود و امر کرد که از خـدا تو را سلام برسانم.

نقش خـدیجه در پیـشبرد اسلام وقتی حضرت خدیجه دریافت که سعادتمند شده ، هرچه داشت در راه پیشرفت و موقعیت پیغمبر اسلام (ص) انفاق کرد او تمام اموال خویش را به پیامبر (ص) بخشید و در راه نشر اسلام به مصرف رساند تا جایی که هنگام ارتحال ، پارچـه ای برای کفن نداشت.

ابن اسحاق جمله ای در شان خدیجه دارد که گویای همکاری و صداقت او در پیشبرد اسلام است؛ او می گوید : خدیجه یاور صادق و با وفایی برای پیامبر(ص) بود و مصیبت ها در پی رحلت خدیجه و ابوطالب بر پیامبر (ص) سرازیر شـد .

گـویا این دو ، در برابر هجوم ناملایمات بر پیامبر اکرم (ص)، سدی بلند و مستحکم بودند.

این جمله معروف که اسلام رهین اخلاق پیامبر(ص)، شمشیرعلی(ع) و اموال خدیجه است از نهایت همکاری و صداقت خدیجه پرده بر می دارد.

فرزندان خـدیجه در تـعداد فرزندان حضرت خدیجه میان مورخان اختلاف است ولی به گفته مشهور ثمره ازدواج رسول خدا و خدیجه شش فرزند بود ؛ 1- هاشم 2- عبدالله به این دو طاهر و طیب می گفتند 3- رقیه 4- زینب 5- ام کلثوم و 6- فاطمه.

رقیه بـزرگترین دخـترانش بود و زینب ام کلثوم و فاطمه به ترتیب پس از رقیه قرار داشتند، پسران خدیجه پیش از بعثت پیامبر(ص)، بدرود زندگی گفتند ولی دخترانش نبوت پیامبر(ص) را درک کردند.

گروهی از محققان معتقدند قاسم و همه دختران رسول خدا (ص) پس از بـعثت به دنـیا آمدند و چند روز پس از پیامبر خدا (ص) بـه مدینه هـجرت کـردند.

وصیت خدیجه حضرت خدیجه (س) سه سال قبل از هجرت بیمار شد پیغمبر (ص) به عیادت وی رفت و فرمود: ای خدیجه اما علمت ان الله قد زوجنی معک فـی الجـنه آیـا می دانی که خداوند تو را در بهشت نیز همسرم سـاخته اسـت؟ آنگاه از خدیجه دل جویی و تفقد کرد او را وعده بهشت داد و درجات عالی بهشت را به شکرانه خدمات او توصیف فرمود.

چون بیماری خدیجه شـدت یـافت عـرض کرد: یا رسول الله چند وصیت دارم، من در حق تو کوتاهی کردم مـرا عفو کن .

پیامبر (ص) فرمود: هرگز از تو تقصیری ندیدم و نهایت تلاش خود را به کار بردی در خانه ام بسیار خسته شدی و امـوالت را درراه خـدا مصرف کردی.

عرض کرد: یا رسول الله وصیت دوم من این اسـت کـه مواظب این دختر باشید و به فاطمه زهرا(س) اشاره کرد چون او بعد از من یتیم و غریب خواهد شد پس مـبادا کـسی از زنان قریش به او آزار برساند مبادا کسی به صورتش سیلی بزند مبادا کـسی بـر او فـریاد بکشد مبادا کسی با او برخورد غیر ملایم و زننده ای داشته باشد .

اما وصیت سوم را شرم می کنم بـرایت بگویم آن را بـه فاطمه عـرض می کنم تا او برایت بازگو کند سپس فاطمه را فراخواند و به وی فرمود: نور چشمم ! به پدرت رسول الله بـگو مـادرم می گوید من از قبر در هراسم ؛ از تو می خواهم مرا در لباسی که هنگام نزول وحی بـه تـن داشـتی کفن کنی.

پس فاطمه زهرا (س) از اتاق بیرون آمد و مطلب را به پیامبر(ص) عرض کرد پیامبر اکـرم (ص) آن پیراهن را برای خدیجه فرستاد و او بسیار خوشحال شد هنگام وفات حضرت خدیجه ، پیامبراکرم (ص) غسل و کـفن وی را بـه عـهده گرفت ناگهان جبرییل در حالی که کفن از بهشت همراه داشت نازل شد و عرض کرد: یا رسـول الله خـداوند به تو سلام می رساند و می فرماید: ایشان اموالش را در راه ما صرف کرد و ما سـزاوارتریم کـه کـفنش را به عهده بگیریک.

وفات خدیجه (س) خدیجه در سن 65 سالگی در ماه رمضان سال دهم بعثت در خارج از شعب ابـوطالب جـان بـه جان آفرین تسلیم کرد پیغمبر خدا(ص) شخصا خدیجه را غسل داد، حنوط کرد و بـا هـمان پارچه ای که جبرییل از طرف خداوند عزوجل برای خدیجه آورده بود کفن کرد.

رسول خدا (ص) شخصا درون قبر رفت ، سـپس خـدیجه را در خاک نهاد و آن گاه سنگ لحد را در جای خویش استوار ساخت او بر خدیجه اشـک می ریخت، دعـا می کرد و برایش آمرزش می طلبید.

آرامگاه خدیجه در گـورستان مـکه در حـجون واقع است.

رحلت خدیجه برای پیغمبر(ص) مصیبتی بـزرگ بـود؛ زیرا خدیجه یاور پیغمبر خدا (ص) بود و به احترام او بسیاری به حضرت محمد(ص) احترام مـی گذاشتند و از آزار وی خـودداری می کردند.

یاد خدیجه(س) رسول خـدا (ص) بـا این کـه بـعد از رحـلت حضرت خدیجه (س) با زنانی چند ازدواج کرد ولی هـرگز خـدیجه را از یاد نبرد، عایشه می گوید: هر وقت پیغمبرخدا(ص) یاد خدیجه می افتاد ملول و گرفته مـی شد و بـرای او آمرزش می طلبید، روزی من رشک ورزیدم و گـفتم : یا رسول الله ، خـداوند بـه جای آن پیرزن ، زنی جوان و زیـبا بـه تو داد، پیغمبر (ص) ناگهان بر آشفت و خشمگینانه دست بر دست من زد و فرمود: خدا شاهد اسـت خدیجه زنـی بود که چون همه از مـن رو مـی گردانیدند، او بـه من روی مـی کرد و چـون همه از من می گریختند، بـه مـن محبت و مهربانی می کرد و چون همه دعوت مرا تکذیب می کردند به من ایمان می آورد و مرا تـصدیق مـی کرد.

در مشکلات زندگی مرا یاری می داد و با مـال خـود کمک مـی کرد و غـم از دلم می زدود.

حضرت امام صادق (ع) فـرمود: وقتی خدیجه از دنیا رفت، فاطمه کودکی خردسال بود نزد پدر آمد و گفت: یا رسول الله امی مـادرم کـجاست؟ پیامبر (ص) سکوت کرد، جبرییل نازل شـد و گـفت : خـدایت سلام می رساند و مـی فرماید : بـه زهرا بفرما ، مـادرت در بـهشت و در کاخ طلایی که ستونش از یاقوت سرخ است و اطرافش آسیه و مریم هستند ، جای دارد.

محمدمحسن طبسی انتهای پیام
کلید واژه ها: بزرگ – ازدواج – قبیله – هایی – سلام – درود – بانو – اقوام – معروف – خواستگاری – بزرگ ترین – دختر – همسر – پذیرایی – خانواده – فاطمه – جوانی – زبان – صادق – هاشم – زنان