بسیاری «اتوپیا» را حاصل تجربه ها، رویدادها، الگوها، داستان ها و خاطرات یک ملت تعریف می کنند؛ به تعبیری، آن را «رؤیای جمعی یک جامعه» می دانند که همچون بند یک تسبیح، – بسیاری اتوپیا را حاصل تجربه ها، رویدادها، الگوها، داستان ها و خاطرات یک ملت تعریف می کنند؛ به تعبیری، آن را رؤیای جمعی یک جامعه می دانند که همچون بند یک تسبیح، نسل های مختلف را به هم پیوند می زند.

در این فضا، این پرسش مطرح می شود که اتوپیا و رؤیای جمعی جامعه ما چیست؟ و در یک نگاه تاریخی- جامعه شناختی چه مسیری را از سر گذرانده است؟ شعارسال:” به سراغ دکتر مقصود فراستخواه، جامعه شناس و استاد دانشگاه رفتیم تا از وی در خصوص رؤیای ایرانی و مسیری که تا به امروز از سرگذرانده بپرسیم.

وی از اتوپیا یا رؤیا با عنوان حیات مطلوب اجتماعی یاد می کند و معتقد است که جوامعی امروز حرفی برای گفتن دارند که در گذشته اتوپیا و رؤیای جمعی داشته اند.

جناب فراستخواه، اگر بخواهیم تعریفی جامعه شناختی از رؤیا ارائه کنیم، به اعتقاد شما، رؤیای جمعی یک جامعه دربردارنده چه مؤلفه هایی است؟ رؤیای جمعی یک جامعه حیات مطلوب اجتماعی است که مردمان آن جامعه می خواهند داشته باشند و ندارند و برای تحقق آن کوشش می کنند؛ آرزوها و آمال مشترکی که یک ملت در سر می پروراند.

بسیاری از ملت هایی که به جایی رسیدند، رؤیای جمعی داشتند؛ مثلاً مردم ژاپن، مالزی، هند، برزیل و.

همه رؤیا داشتند.

فرق کره جنوبی و شمالی در رؤیاهای متفاوتی است که مردمان در این دو جامعه به هر دلیلی خصوصاً به سبب رهبران متفاوت داشتند و دارند، به همین دلیل با وجود مشابهت های بسیار، دو نوع زندگی کاملاً متفاوت را در دو کره شمالی و جنوبی شاهد هستیم.

اشاره کردید که رؤیا مطالبه یک حیات مطلوب است، مؤلفه های یک حیات مطلوب بر چه اساسی ساخته می شود؛ آیا توافقی اجتماعی بر سر آنها صورت می گیرد؟ اساساً، رؤیای جمعی یک جامعه چگونه شکل می گیرد؟ درک من این است که رؤیاها به صورت اجتماعی ساخته می شود و به عبارت دیگر؛ رؤیای هر ملت سازه اجتماعی است که از رهگذر تاریخ آن ساخته می شود.

رؤیا؛ حاصل تجربه ها، رویدادها، الگوها، داستان ها و خاطرات یک ملت است.

رهبران فکری و اجتماعی یک جامعه؛ در ساخته شدن رؤیاها سهیم هستند چه رؤیاهای صادق و چه رؤیاهای آشفته.

نخبگان و الیت هر جامعه، معلمان و متفکران، گروه های مرجع، نویسندگان، دروازه بانان اطلاعات، رسانه ها، همه و همه در ساخته شدن رؤیای جمعی یک ملت دخیل هستند.

برای مثال، توماس جفرسون در ساخته شدن بیانیه استقلال امریکا و رؤیای امریکایی(American Dream) نقش قابل توجهی داشت.

البته گاهی در تاریخ ملت ها رؤیاهایی ساخته و پرداخته می شود که اتفاقاً منشأ بدبختی آن ملت می شوند؛ مثلاً رؤیای نژاد برتر ژرمن که هیتلر و نازی ها در آلمان به وجود آوردند و منجر به جنگ جهانی شد.

بنابراین بعضی از رؤیاها می توانند مخرب باشند.

به نظر من، هر ایسم افراطی به نوعی یک رؤیای کاذب است.

هر ایدئولوژی به سبب نوعی ویژگی خیالین و رؤیاگونه اش استعداد آن را دارد که برای ملتی معرفت کاذب و آرمان بی پایه و امید کاذب ایجاد کند و موجب کوشش های پرهزینه بی حاصل و اتلاف منابع مادی، انسانی و معنوی شود.

یک مصداق از رؤیاهای مخرب، در این دوره رؤیای ترامپی امریکا بود که برای رأی دهندگان امریکایی ساخته شد؛ رؤیایی کاملاً متفاوت با آنچه قبلاً کسانی چون جفرسون و آبراهام لینکلن و مارتین لوتر کینگ در امریکا داشتند.

این امریکای ترامپی نوعی ناسیونالیسم مفرط را به نظام سیاسی و اقتصادی و فرهنگی بین الملل تحمیل می کند و طبعاً برای امریکا و همه دنیا و برای صلح جهانی و محیط زیست در آینده عواقب و هزینه های زیادی خواهد داشت.

شاید خود ایالات متحده به سبب زیرساخت های توسعه یافته و مدنی از این ابتلا جان سالم به در ببرد ولی برای جهان و منطقه ما هزینه بزرگی تحمیل می کند.

حالا این رؤیای یکجانبه گرایانه مفرط را مقایسه کنید با رؤیای صلح آمیز انسانی که مثلاً گاندی برای مردم هند به وجود آورد و زمینه ساز پیشرفت آنان شد.

بنابراین، نوع گفتمان ها، نحوه درک ما از دین، شیوه ادراک ما از ملیت، فهم ما از تاریخ، فرهنگ و تمدن مان همه و همه در شکل گیری رؤیاهای ما نقش دارند.

برای مثال گفتمان های صلح آمیز، عقل گرا، واقع گرا، انسان گرا و درک رحمانی و عقلانی از دین، درک معقول از فرهنگ و تمدن می تواند به یک رؤیای معقول، انسانی و صلح آمیز منجر شود.

برعکس، اگر درک ما از دین، تمدن، ملیت، تاریخ و.

درک معقول، عقلانی و انسانی نباشد و مغشوش و خشونت آمیز باشد، قطعاً رؤیاهای کاذب افراطی و ویرانگر جمعی در ما به وجود می آورد.

رؤیا یک پروسه است؛ به این معنا که در جریان یک انباشت تاریخی ساخته و در دوره های مختلف تکمیل می شود، یا رؤیا یک پروژه است؛ به این معنا که در خصوص چیستی و چگونگی آن برنامه ریزی شده است؟ رؤیا طی یک پروسه به وجود می آید و سپس منشأ پروژه های ملی و طرح های اجتماعی می شود؛ برای مثال، جنبش مشروطه که در واقع یک پروژه اجتماعی بود، حاصل رؤیایی بود که طی دهه هایی قبل از مشروطه از طریق فرآیندی همچون مسافرت ها، ارتباطات، تحصیلات جدید و آشنایی با تحولات دنیای آزاد شکل گرفته است.

طی فرآیندی، رؤیاهایی ساخته می شود و از دل این رؤیاها است که طرح ها و پروژه های اجتماعی شکل می گیرد؛ از آن جمله می توان به پروژه مشروطه، پروژه ملی شدن صنعت نفت، جنبش نوسازی و اسلامی سازی اشاره کرد.

نخبگان ما چقدر توانسته اند تبیین درستی از رؤیای ایرانی به دست دهند؟ متأسفانه مهم ترین مشکل نخبگان ما این بود که رؤیاها را ایجاد می کردند اما نسبت به تعبیر اجتماعی رؤیاها چندان حساسیت نداشتند.

آرمانشهرهای رؤیایی نخبگان ایرانی گاهی بویژه با توجه به پیچیدگی های بافت جامعه ایران و با زمینه های تاریخی، فرهنگی و سیاسی که ما داریم جز بیراهه برای ملت چیزی دربر نداشته است! در کار رؤیاپردازی و آرمانشهرسازی نخبگان ما دو ایراد اصلی وجود داشت؛ ایراد اول، به ساختار رؤیاها برمی گردد؛ یعنی، آنان با رتوریک و نوع بیانی که داشتند، آرمانشهرهای رؤیایی را می پروراندند که با وجود اینکه عناصر مثبتی را در برداشت، ولی این عناصر به نحوی در قالب ایدئولوژی های خاص صورت بندی می شدند و به نحوی بیان و ترویج و تبلیغ سیستماتیک می شدند که معمولاً به رؤیاهایی ظاهراً دلربا ولی مخدوش و مغشوش می انجامیدند و موجب ایجاد معرفت کاذب، امید و آرمان واهی، آرزوهای خام، احساسات بی پایه، هیجانات نامعقول، رفتارهای غیرعقلانی و باورهای نیازموده می شدند و مردم را به بیراهه می کشانیدند و انرژی های ملت را به هدر و بر باد می دادند؛ به عبارت دیگر، آرمانشهرها سر از ویرانشهر در می آوردند.

اما ایراد دوم به بستر و بافت ایران برمی گردد، ساخت به لحاظ طبقاتی ضعیف جامعه ایران، مناسبات تولید آن (مثل اقتصاد نفت پایه)، نوع آموزه های دینی و معادلات واقعی نیروهای سیاسی ما به گونه ای بود که رؤیاهایی حتی با وجود عناصر خوب در آنها، عملاً سر از تأویل اجتماعی نامطلوبی درمی آوردند؛ مثلاً بومی گرایی نراقی یا ایدئولوژی دینی شریعتی یا مثال های دیگر را می بینیم که چنین شدند.

این درس بزرگی برای تاریخ معاصر ما شد که بیش از ساختن رؤیاها، به فکر توسعه بنیان های واقعی زندگی مردم باشیم؛ یعنی، روشنفکران بیش از اینکه یکسره به فکر ساختن رؤیاها باشند باید بیشتر به بنیان های اقتصادی، اجتماعی و مدنی زندگی مردم حساسیت داشته باشند و آنها را تقویت کنند چراکه اگر بنیان های واقعی زندگی توسعه پیدا نکند، بهترین رؤیاها به ایدئولوژی هایی می انجامد که مردم را به بیراهه و کژراهه می برد.

از این منظر که نگاه کنیم شاید بتوان گفت جامعه ایران بیش از اندازه رؤیایی بود و به همین دلیل نیز به اینجا رسیده است.

جامعه ایران بیش از رؤیاها نیاز به رهبرانی هوشمند دارد که اقدام های عملی راه بیندازند و ظرفیت سازی و توانمندسازی کنند؛ مثل آموزش و پرورشِ عقلانی و مؤثر، سرمایه گذاری های اقتصادی و اشتغال زا برای کار کردن مردم، افزایش نهادهای مدنی برای مشارکت اجتماعی مردم، مطبوعات آزاد برای شفافیت، مدیریت های تخصصی و کارآمد، تدبیر دولت ها برای تولید ثروت و ارزش افزوده ملی و رفاه اجتماعی.

به عبارت دیگر، بیش از اینکه اصرار داشته باشیم که برای مردم رؤیاهای بزرگ ایدئولوژیک و یوتوپیک بسازیم چه بسا بهتر باشد اجازه بدهیم که با همان رؤیاهای روزمره معمول خودشان زندگی کنند، مثل رؤیای پدر و مادرها برای داشتن فرزندان سالم، تربیت یافته و توانمندی که ورود موفقیت آمیزی به عرصه های اجتماعی داشته باشند، رؤیاهای روزمره ای که من، شما، همسایگان ما، شهروندان و همه و همه به طور روزمره داریم مثلاً برای دسترسی به تحصیلات با کیفیت، شغل مناسب، سکونتگاه امن، آب و هوای سالم، آزادی ارتباطات، احترام و اخلاق اجتماعی رشدیافته، فرهنگ همیاری و همکاری و مهربانی و سهیم بودن در سرنوشت سیاسی خویش.

رؤیای روزمره هر ایرانی این است که سبک زندگی دلخواه خود را داشته باشد و ایران، بواقع و نه در شعار، برای همه ایرانیان در همه گوشه و کنار این سرزمین پهناور باشد.

از ترکیب طبیعی و اجتماعی این رؤیاها است که رؤیای جمعی ایرانیان به طرزی درون جوش و از متن اجتماع به طرز طبیعی ساخته می شود و چنین رؤیایی کمتر شکل ایدئولوژیک خاص دارد.

بنابراین شاید بهتر است به جای رؤیاهای آرمانشهری و ایدئولوژیک به همین رؤیاهایی برگردیم که مردم در زندگی روزمره خود دارند.

اگر بخواهید جریان شناسی از رؤیای ایرانی در تاریخ معاصر داشته باشید، آن را به چه شکلی صورت بندی می کنید؟ به نظر من مسیری که رؤیاهای ایرانی طی کردند، به طور کلی در دو شکل صورت بندی شده است؛ اولی رؤیاهای بزرگ نخبگان و دومی رؤیاهای کوچک مردمان در زندگی روزمره است.

رؤیاهای بزرگ نخبگان را حداقل در چهار ژانر متمایز می توان دسته بندی کرد: یک ژانر ژانر همراهی و همزمانی با پیشرفت های جهانی بود.

این رؤیا در 200 سال گذشته از عباس میرزا تا به امروز توسط نخبگان در قالب رؤیاهای بزرگ ساخته شده است؛ برای مثال، وقتی عباس میرزا و قائم مقام، محصل به خارج می فرستند؛ رؤیای پیشرفت و عقب نماندن از قافله تمدنی و پیشرفت جهانی دارند.

یا مثلاً وقتی آخوندزاده در آثارش از لفظ پروگره به معنای همانprogress در دوره قاجار صحبت می کند، رؤیای پیشرفت در سر دارد.

همچنین میرزا مستشارالدوله در کتاب یک کلمه خود (مقصودش از یک کلمه همان قانون بود) رؤیای جامعه قانونمند را دنبال می کند.

همین طور رؤیاهای دیگری را در این راستا می توانیم مثال بزنیم.

پس یک ژانر رؤیاهای نخبگان ایرانی در 200 سال تکاپوی معاصر، ژانر همراهی و همزمانی با پیشرفت های جهان آزاد بود.

دومین ژانر، در طول 200 سال گذشته، ژانر بازگشت است.

برخی از نخبگان همواره نوعی حس مبالغه آمیز نسبت به ایران باستان داشتند! این رؤیا بعدها به پروژه های دولتی پرهزینه ای تبدیل شد که نمونه اش را در ایدئولوژی دولتی ایران باستانی رضاشاه یا جشن های 2500 ساله و تبدیل تاریخ خورشیدی به تاریخ شاهنشاهی در سلطنت محمد رضاشاه دیدیم.

اینها در واقع رؤیای بازگشت محسوب می شدند.

وقتی احسان نراقی از بومی گرایی حرف می زند و بر روستا تأکید می کند یا وقتی مرحوم دکتر شریعتی بازگشت به خویشتن یا سید حسین نصر بازگشت به سنت را مطرح می کنند همگی دل در گروی رؤیای بازگشت دارند.

همه یک ژانر هستند هرچند با محتویات و صورت بندی های مختلف و آثار مختلف.

سومین ژانر ژانر مواجهه و رویارویی است و نمونه ای از آن را می توان در جنبش احیاگرایانه سیدجمال ببینیم.

سیدجمال رؤیای بزرگی نه تنها برای ایرانیان بلکه مسلمانان منطقه از طریق مبارزه با استعمار می ساخت و می پرداخت.

شکل ملی این ژانر مواجهه را در مواجهه مرحوم دکتر مصدق با انگلستان می بیند و شکل ضد استکباری آن در انقلاب اسلامی تجربه شد.

شکل مغشوش این ژانر رویارویی، به اضمحلال دیپلماسی در ایران انجامید.

چهارم ژانر تلفیق است که در واقع تلفیقی از عناصر دنیای جدید با عناصر فرهنگ دینی خودمان است؛ به این معنا که بتوانیم عناصر اسلامی، فرهنگی و بومی خودمان را با عناصر پیشرفت های جهانی مثل خردورزی، تجدد، پیشرفت، آزادی، قانون، عدالت و برابری جمع و تلفیق کنیم.

نمونه این ژانر را در مهندس بازرگان، دکتر شریعتی و رییس دولت اصلاحات ملاحظه کردیم.

برای مثال بازرگان، کار و تولید و خدمت را با روح دینداری پیوند می زد که بی شباهت به آموزه های لوتری در اروپا نبود.

همان طور که رهبران مالزی یا هند (یا حتی به نسبتی ترکیه) نیز همین راه را رفتند و به مردم رؤیای زندگی بهتر را از طریق آموزش و کار نشان دادند و نتیجه هم گرفتند.

این چهار ژانر مجموعاً چند دسته رؤیاهای بزرگ نخبگان ما در این 200سال گذشته بود.

منتهی در کنار آنها و مهم تر از آنها همان طور که قبلاً عرض کردم، رؤیاهای کوچک مردمان در زندگی روزمره بود.

شما مردم را در تاریخ معاصر ما در دو حالت می بینید، مردم در لحظه های خاص سیاسی خود به نوعی به دنبال یکی از این رؤیاهای بزرگی رفتند که نخبگان ارائه کردند؛ یعنی، دل بستند به رؤیاهای بزرگ و همراهی کردند با رؤیاهای بزرگ و گاهی خاطرات شیرینی از این همراهی داشتند و نتیجه گرفتند و گاهی هم خاطرات تلخ داشتند؛ مثلا، مشروطه حاصلی خوش و مثبت از پیروزی و استقرار قانون اساسی و مجلس شورای ملی داشت ولی نهضت ملی با وجود موفقیت هایش درنهایت با کودتای 28 مرداد سرکوب شد.

مردم در لحظه های خاص سیاسی با رؤیاهای بزرگ نخبگان همراهی کردند، گاهی شکست خوردند و گاهی موفق شدند اما فارغ از این لحظه های سیاسی، در زندگی روزمره خود همچنان به دنبال روؤیاهای کوچک اقتضایی خودشان بودند؛ به تعبیری، همان رؤیاهایی را که نخبگان بزرگ مطرح کرده بودند، مردم در رویه های جاری زندگی روزمره خودشان به نحو مقتضی دنبال می کردند.

به عبارت دیگر، بیش از اینکه خیلی در بند یک رؤیای بزرگ ایدئولوژیک یا نظام مسلکی سیاسی و نخبه گرایانه باشند، رؤیاهای واقعی روزمره خود را دنبال کردند و از این طریق زندگی در این سرزمین همچنان جاری می شد؛ مثلا، به ازای ژانر همراهی و همزمانی با پیشرفت های جهانی که از طرح عباس میرزا آغاز شد، با اینکه عباس میرزا دیگر نبود یا امیرکبیر به قتل رسیده بود ولی مردم در اعمال زندگی روزمره خود، همچنان رؤیاهای کوچک خود را در قالب جنبش درس خواندن، آموزش گرایی، مشارکت وسیع در شبکه های اجتماعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات، مهاجرت، آموزش زبان انگلیسی و رفت وآمد به جهان دنبال کردند و تا به امروز می بینیم که جامعه ایران در زیر پوست خود یک جامعه آموزش گرا و پرتحرک و فعال در اینترنت، اهل مبادله آزاد اطلاعات، اهل ارتباط و اهل تعامل با دنیا است.

این همان شکل سالم و روزمره رؤیای همراه شدن با جهان آزاد و در حال پیشرفت است.

اینها همان رؤیا هستند منتهی نه در قالب یک ایدئولوژی مسلکی بزرگ، بلکه در شکل اعمال زندگی روزمره و رؤیاهای عامه مردم.

مثال دیگر ژانر بازگشت است که این بار مثلاً به جای ایدئولوژی دولتی و نخبه گرایانه ایران باستانی، در رؤیاهای روزمره اجتماعی با شوق مردم به نمادی از کوروش و جمع شدن در پاسارگاد، استفاده از نام های ایرانی برای فرزندان شان دنبال می شود.

پس ژانر بازگشتی که در رؤیاهای بزرگ نخبگان بود نه به شکل ایدئولوژی نخبه گرایانه بلکه در قالب رویه های زندگی معمول در حیات روزمره مردم جاری می شود.

ژانر سوم چنان که عرض کردم رویاوریی و مواجهه بود، اما مردم این را نه به عنوان یک ایدئولوژی دولتی، مسلکی و نخبه گرایانه بلکه در دفاع از میهن و مشارکت فداکارانه در جنگ تحمیلی نشان دادند، آن پدر و مادری که با رؤیای حفظ مرزهای وطن، فرزند دردانه اش را به میدان مخاطرات می فرستاد و آن جوان رشیدی که داوطلبانه راهی جبهه می شد، رؤیاهای معمولی سربلندی یک ملت داشتند، رؤیای عزت و امنیت سرزمین شان را داشتند.

تلاش ها و مشارکت مردم در جریان جنگ تحمیلی فارغ از نحوه مدیریت جنگ، بازتابی از رؤیاهای روزمره مردم ما بود و مجموع آنها سبب شد که یک سانتیمتر از مرزهای کشورمان صدمه ندید.

همین طور ژانر تلفیق که از سوی نخبگان چه بسا به ایدئولوژی هایی پیچیده منجر می شد، در زندگی روزمره مردم در قالب روؤیاهای سازنده کوچکی دنبال شده است؛ برای مثال، مردم فارغ از ایدئولوژی دولتی، خودشان در متن زندگی با دین ارتباط طبیعی دارند، نذری و احسان می دهند، خیرات می کنند، در ایام رمضان میهمانی افطاری دارند، در اوقات فراغت به زیارت می روند، به نوعی دین را با گذران اوقات فراغت، با آزادی، با علم آموزی و خردگرایی، امروزی شدن و تجدد جمع می کنند.

پس به نظر می رسد که در خود متن زندگی مردم چنین تلفیقی وجود دارد؛ یعنی، رؤیاهای روزمره مردم این است که هم زیارت و هم تفریح، هم دین و هم دنیا، هم ایمان و هم عقل، هم سنت و هم تجدد، هم پیشرفت و هم رستگاری.

خلاصه ملت هایی نتیجه گرفته اند که رهبران فکری و اجتماعی شان به جای رؤیاسازی به زمینه سازی اهتمام ورزیده اند، ملت هایی که رهبران شان با طرح آرمان های معقول، سازنده و صلح آمیز در واقع به آنها الهام بخشیده اند که رؤیاهای کوچک روزمره خود را از طریق کار، کوشش، خلاقیت و مشارکت اجتماعی و مدنی؛ از طریق آموختن مادام العمر و احترام نهادن به دیگری، استفاده مسئولانه از طبیعت، آزادمنشی، مهربانی و تعامل گرایی با جهان دنبال کنند.

شاید بهتر باشد که به جای ساختن و پرداختن رؤیاهای بزرگ ایدئولوژیک، مسلکی و نخبه گرایانه از بالا برای جامعه، اجازه دهیم و کمک کنیم که مردم ایران با همان رؤیاهای روزمره اجتماعی خود زندگی کنند.

آنچه بر عهده رهبران یک جامعه است، ظرفیت سازی، توانمندسازی، مهیاسازی، تسهیل گری و تدابیر واقع گرایانه، بخردانه و دوراندیشانه است.

نیم نگاه رویای هر ملت سازه اجتماعی است که از رهگذر تاریخ آن ساخته می شود.

رؤیا؛ حاصل تجربه ها، رویدادها، الگوها، داستان ها و خاطرات یک ملت است.

نخبگان و الیت هر جامعه، معلمان و متفکران، گروه های مرجع، نویسندگان، دروازه بانان اطلاعات، رسانه ها، همه و همه در ساخته شدن رؤیای جمعی یک ملت دخیل هستند.

وقتی احسان نراقی از بومی گرایی حرف می زند یا وقتی مرحوم دکتر شریعتی بازگشت به خویشتن یا سید حسین نصر بازگشت به سنت را مطرح می کنند همگی دل در گروی رؤیای بازگشت دارند.

مهم ترین مشکل نخبگان ما این بود که رؤیاها را ایجاد می کردند اما نسبت به تعبیر اجتماعی رؤیاها چندان حساسیت نداشتند.

گاهی در تاریخ ملت ها رؤیاهایی ساخته و پرداخته می شود که اتفاقاً منشأ بدبختی آن ملت می شوند؛ مثل رؤیای نژاد برتر ژرمن که هیتلر و نازی ها در آلمان به وجود آوردند و منجر به جنگ جهانی شد.

بنابراین بعضی از رؤیاها می توانند مخرب باشند.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران ، تاریخ انتشار: 12آذر1397 ، کدخبر: 491772: www.

iran-newspaper.

com
کلید واژه ها: جامعه – اجتماعی – داستان – متفاوت – استاد دانشگاه – مردم – امریکا – تاریخ – امروز – کره شمالی – کره جنوبی – هایی – صورت – دانشگاه – استقلال – بیانیه – نخبگان – معلمان – ایرانی – دروازه – رسانه – زندگی – برزیل – فکری – دکتر – صادق