اینکه گفته شود می توان بخشی از هزینه های تولید آثار نمایشی دینی و عاشورایی را از محل نذورات مردمی تأمین کرد و نام آن را نیز نذر فرهنگی گذاشت فی نفسه اقدام خوب و مطلوبی است، – “، در عرصه تولیدات نمایشی عاشورایی یکی از تجربیات موفق طی سال های پس از انقلاب اسلامی، تولید و اجرای نزدیک به سه دهه نمایش خورشید کاروان است.

نمایشی که نمایشنامه ای با عنوان هیهات دارد و مرحوم ابوباسم محمد حیادار آن را نوشته و مهدی متوسلی آن را بازنویسی کرده است.

این نمایش که اکنون بیست و هشت سال است از سوی کارگردانان مختلف و با نسلی متفاوت از بازیگران بازتولید شده، در ایام محرم و صفر در مناطق مختلف ایران و خارج از ایران برای مخاطبان دلداده و شیفته امام حسین(ع) و عاشورا اجرا می شود.

خورشید کاروان که مجتمع فرهنگی و هنری فدک هر سال اقدام به آماده سازی آن به منظور اجرا در این ایام می کند با تکیه بر روایتی تاریخی و بهره گیری از داستان مشهور دیر راهب، به واقعه پس از عاشورا می پردازد.

برای بررسی دلایل توفیق این نمایش پس از سال ها بازتولید و اجرا، با مهدی متوسلی، سرپرست مجتمع فرهنگی فدک و نویسنده نمایشنامه خورشید کاروان ، گفت و گویی ترتیب داده ایم که مشروح آن را در ادامه می خوانید: ـ خورشید کاروان طی نزدیک به 3 دهه با نسل های متفاوتی از کارگردانان و بازیگران تئاتر تمرین و در اماکن گوناگونی به اجرا درآمده و همیشه هم مخاطبان از آن استقبال کرده اند.

مهم ترین دلیل این توفیق چیست؟ در وهله نخست علت اقبال نمایشنامه از سوی مخاطب موضوع آن است.

سیدالشهدا(ع) محبوب همه دل های عاشق است، فارغ از هر کیش، قوم، دین و مذهبی.

هرچند که به دلیل عدم شفافیت و صداقت طیفی از دست اندرکاران عرصه های فرهنگی کشور تا حدود زیادی از مظاهر چنین ارادت و دلدادگی کاسته شده است.

در مرحله بعد باید به این نکته اشاره کنم که در مجتمع فدک از همان روز نخست سعی کردیم و می کنیم که با تمام قدرت و توان گروهی را گرد هم جمع کنیم که یکدل و همسو باشند و با نیت خدمت گزاری به ساحت معصومین(ع) به تلاش و کوشش بپردازند.

طی این سال ها افرادی را از طیف های مختلف گرد هم آوردیم، از اشخاصی که حرفه ای به امر تئاتر و بازیگری اشتغال داشتند تا افرادی که پیشه و کسوت آن ها چیز دیگری بود، اما وارد چرخه تولید این نمایش شده و از هیچ کوششی فروگذار نکردند.

طی این سال ها ذاکر و مداح اهل بیت(ع) را در کنار طراح صحنه و گریم تئاتر، که کار حرفه ای او در همین حوزه بود، قرار دادیم تا همگی با یک وحدت نظر تنها به عشق اباعبدالله الحسین(ع) از نهایت تخصص خود برای اجرای هر چه بهتر این نمایش بهره لازم را ببرند.

تصور می کنم این وحدت و تخصص هر یک از عوامل تولید این اثر نمایشی موجب شده است که این کار تا به امروز همچنان در اوج محبوبیت در منظر مخاطب باقی بماند و از آن سو نیز نمایشگران این کار بدون هیچ چشم داشتی و بی ریا به هر چه درخشان تر شدن کار بیندیشند.

ـ چرا آثار نمایشی با موضوع عاشورا به اندازه خورشید کاروان نتوانستند مورد اقبال مخاطبان قرار گیرند؟ دلیل عمده بروز چنین مسئله ای در این است که اصولاً چنین کارهایی مشکلات و صدمات خاص خود را دارد که در ادامه کار را سنگین و با پیچیدگی های متعددی مواجه می سازد.

گروه های زیادی به شکل خودجوش و یا به تبعیت از گروه نمایشی خورشید کاروان در برهه ای سعی در تولید و اجرا و بازتولید آثاری عاشورایی و تداوم آن در طی سالیان متمادی داشتند و حتی برخی از آن ها متن نمایشی را هم که انتخاب کردند خورشید کاروان بود.

اما همان طورکه به درستی اشاره شد دیری نپایید که از هم پاشیده شدند.

در مجتمع فدک در برابر بروز چنین مشکلات و دشواری هایی تدبیر کرده و به سازماندهی و مقابله با بحران های پیش آمده پرداختیم.

در این 28 سال از اجرای متناوب نمایش خورشید کاروان ، بخش زیادی از وقت، فکر و امور جاری متوجه حفظ این مجموعه شد.

به این فکر بودیم که اجرای نمایش دچار انقطاع نشود و یا به واسطه افرادی که از گروه منفک می شوند به دنبال پُر کردن جای خالی آن ها باشیم و البته ناگفته نماند که برخی از عوامل و بازیگران این گروه در طول این چند سال درگذشتند و به دیار باقی شتافتند.

سروسامان دادن به چنین اموری با وجود آنکه گفته شد اغلب افراد گروه بدون چشم داشت و با خلوص در آن به فعالیت مشغول بوده و هستند، نیازمند مدیریتی پیگیر و هدفمند بود که خوشبختانه تا به امروز نیز در پیمودن این راه ثابت قدم بوده و توفیق داشته ایم.

ـ وقتی صحبت از تولید نمایش دینی و مذهبی می شود نگرشی وجود دارد مبنی بر اینکه تداوم و گسترش کمی چنین تولیداتی منوط به حمایت نهادهای دولتی و متولیان فرهنگی است که بودجه فرهنگی را جذب کرده و در اختیار دارند.

البته گاه همچون شرایط کنونی با توجه به کسر بودجه فرهنگی، این روند سیر نزولی پیدا می کند.

در بررسی تاریخی مشاهده می شود احیا و تداوم نهادهای فرهنگی همچون تعزیه و شبیه خوانی در عرصه هنر دینی رابطه مستقیمی با حمایت های خودجوش توده مردم داشته است.

اخیراً این مبحث با عنوان نذر فرهنگی، به این معنی که مردم نذورات خود را در قالب وجوه نقدی برای تولید محصول فرهنگی همچون نمایش دینی اختصاص دهند، مطرح است.

چنین رویکردی را تا چه حد در افزایش تولیدات نمایشی دینی و عاشورایی مؤثر می دانید؟ شخصاً با نفس چنین کاری موافقم.

البته باید دید که این مسئله از نظر کارشناسی در افزایش کمی و حتی کیفی آثار نمایشی دینی و یا مثلاً عاشورایی تا چه اندازه مؤثر است که تصور می کنم حداقل این باشد که به تقویت زیرساخت ها و احداث و تجهیز سالن های اجرا بینجامد.

با وجود این نباید این نکته را فراموش کرد که وقتی صحبت از نذر و ادای آن می شود، مصرف آن ابتدا به نیت و قصد نذر کننده بستگی دارد و در وهله دوم کاملاً اختیاری است و نمی توان کسی را مجبور کرد که صرفاً آن وجه مورد نظر را به کاری غیر از امور عرفی، که تاکنون رایج بوده است، مصروف سازد.

با این حال می توان فرهنگسازی کرد که فرد نذرکننده مجاب شود.

همان طور که ساخت مسجد و مدرسه و تأمین جهیزیه برای نوعروسان و مواردی از این دست لازم و ضروری است، تولید محصول فاخر فرهنگی برای تأمین خوراک فکری و اندیشه ای جامعه نیز از الزامات محسوب می شود و چه بهتر که بخشی و یا کل مبلغ و یا نیت مورد نظر را اختصاص به این حوزه دهد.

با وجود این معتقدم که چنین رویه ای ابتدا به ساکن نمی تواند مستمر بوده و به عنوان یک امری جاری و بلافصل به آن نگاه کرد و در مقاطعی به دلیل قطع چنین جریانی، پیش بینی ها و برنامه ریزی ها در جهت تولید و اجرای برنامه های فرهنگی و هنری نیز از اساس بر هم می ریزد.

همچنان بر این باورم که تأمین کننده مخارج و هزینه های مربوط به امور فرهنگی و محصولات هنری به ویژه در حوزه موضوعات دینی و عاشورایی باید دستگاه اجرایی کشور در امور فرهنگی و هنری باشد و احیاناً کمک های مردمی هم به فرض موجود بودن، مقوم چنین جریانی قرار گیرد.

حتماً نباید کمک های دولتی شکل ریالی و نقدی داشته باشد.

به هر حال دولت و بسیاری از نهادهای فرهنگی و هنری امکاناتی در اختیار دارند که آن ها را بدون کوچک ترین چشم داشتی می توانند در اختیار گروه های نمایشی مذهبی قرار دهند.

چگونه است که مثلاً یک گروه تئاتری که اقدام به تولید نمایشی مذهبی و یا عاشورایی می کند وقتی در پی تأمین جا و سالن مناسب برای اجراست، فلان نهاد دولتی سالن مورد نظر را با قرار شبی 6 میلیون تومان در اختیار آن ها قرار می دهد و در چنین شرایطی باید انتظار آن را داشته باشیم که مخارج سالن نمایش از محل دریافت نذورات مردمی تأمین شود؟! به نظرم اینجا باید دولت و نهادهای فرهنگی خود را در جهت ترویج و گسترش فرهنگ ناب دینی با استفاده از زبان هنر مسئول بدانند، مثلاً در مورد تئاتر سالن نمایشی را بدون چشم داشتی در اختیار گروه ها قرار دهند که در غیر این صورت تولیدات نمایشی دینی و عاشورایی به حداقل خود می رسد.

مضاف بر اینکه نوعی حس بی اعتمادی بین مردم و مسئولان در امور فرهنگی ایجاد می شود و مردم با این فرض که هر نهاد و ارگانی به فکر مطامع و مقاصد و درآمدزایی خود است و نشر فرهنگ و معارف دینی در اولویت بعدی قرار دارد و با این توجیه که چرا وقتی مسئول به فکر نیست ما باید به فکر باشیم علی رغم علاقه مندی به منظور سرمایه گذاری در امور فرهنگی و هنری، از این امر سر باز می زند.

با این تفاصیل همچنان اصرار دارم که بگویم تأمین کننده همه ملزومات و مقدمات در زمینه تولیدات آثار فرهنگی و هنری و به ویژه آثار عاشورایی، دستگاه اجرایی امور فرهنگی و هنری کشور است که تجربه نشان داده است وقتی صحبتی در زمینه این قبیل تولیدات به میان می آید خوشبختانه بودجه های خوب و چشمگیری نیز جذب می شود.

لذا باید به این امر واقف بود که رسمیت یافتن این موضوع یعنی تأمین بودجه به منظور تولید آثار نمایشی با استفاده از توان اقتصادی توده مردم تبعات منفی به دنبال دارد که البته در مجتمع فدک مکرر با چنین مسئله بغرنجی مواجه بودیم و مثلاً به محض اینکه برخی از مسئولان متوجه شوند که غالب بودجه تولیدات فرهنگی و هنری از جای دیگر تأمین می شود، لذا مبالغ مورد نظر را با این توجیه که شما از نقاط مختلف با رایزنی در حال دریافت پول هستید، صرف مقاصد دیگری می کنند و نتیجه اینکه اگر زمانی ترزیق بودجه از منابعی غیردولتی و مثلاً همین نذر فرهنگی مردمی قطع شود و یا به قدر لازم کفاف ندهد، شاهد خواهیم بود که بسیاری از پروژه های فرهنگی و هنری مسکوت باقی خواهد ماند، همچنان که شاهد توقف بسیاری از رویدادهای تئاتری دینی و عاشورایی هستیم که دیگر نه دولت پولی برای پرداخت به آن ها به منظور استمرارشان دارد و نه مردم دیگر دغدغه شان کمک مالی برای احیا و استمرار آن هاست.

کلید واژه ها: نمایش – فرهنگی – تولید – عاشورا – خورشید – بازیگران – مخاطب – تئاتر – متفاوت – ایران – حرفه – مهدی – نویسنده – بازیگری – تاریخی – داستان – اشتغال – محبوب – همیشه – مناطق – مشهور – شیفته – هزینه – محرم – وحدت – مداح – کشور – هنری – امام – عاشق