گفت‌وگو با دکتر عبدالرضا مصدق، مشاور و عضو کارگروه تدوین گواهینامه بایان(بخش دوم)

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، طی گفتگویی که با دکتر عبدالرضا مصدق، مشاور و عضو کارگروه تدوین گواهینامه بایان داشتیم، وی معتقد است وجه تمایز بایان با دیگر مدل‌های مشابه این است که این استاندارد از سمت شرکای متعدد قدرتمندی از جمله IBM، Temenos، SAP، مایکروسافت، اوراکل، FIS گلوبال و در واقع اکثر ذی‌نفعان عمده عرصه بانکداری در سطح جهان حمایت می‌شود. این سازمان به دنبال ایجاد یک استاندارد Defacto در زمینه سرویس‌های بانکی است. به این معنی که با حمایت گسترده بازیگران عمده صنعت بانکداری، عملاً نقش یک استاندارد در معماری کسب و کار بانکی را ایفا کند.

بخش اول این گفتگو را با عنوان “ بایان؛ نوگرایی در معماری ” با هم خواندیم که در ادامه با ما همراه باشید:

* اساساً عمق و سطح استفاده از بایان در طراحی محصولات بانکی چطور ارزیابی می‌شود؟

استفاده از بایان در تولید محصولات بانکی، می‌تواند مدارج مختلفی داشته باشد؛ گاهی قصد دارید محصولی را با حداکثر تطابق با بایان پیش ببرید که میزان منابعی که از نظر انسانی و زمانی نیاز دارید بالاست و این امر برای بسیاری از شرکت‌ها که در سطح صنعت بانکداری ایران فعالیت می‌کنند آسان نیست؛ اما حالت دوم و سومی هم وجود دارد؛ بعضی‌ها از بایان ایده‌هایی کسب و از آن ایده‌ها برای ارتقاء محصول‌شان استفاده می‌کنند. درست است که چنین محصولی کاملاً منطبق با بایان نخواهد بود؛ ولی می‌تواند باعث ارتقاء برخی خصوصیات محصول شود در عین اینکه منابع کمتری هم صرف ‌می شود. حالت بینابینی نیز وجود دارد که سعی می‌کند حداکثر استفاده از بایان را داشته باشند و تا جایی که مقدور است و به کمبود منابع یا مشکلات فنی عمده‌ای برخورد نکنند انطباق با بایان را حفظ کنند.

اینکه طیفی را برای انطباق با بایان در نظر بگیریم دیدگاه واقع‌گرایانه‌تری است تا اینکه تصور کنیم یک محصول صرفاً باید به شکل صددرصد با بایان انطباق داشته باشد. در دنیای واقعی بیشتر از اینکه انطباق صددرصدی وجود داشته باشد انطباق نسبی را خواهیم دید و بحث این است که میزان این انطباق با بایان تا چه حد باید باشد.

* ما در طراحی کر سه الی چهار فرآیند کلی داریم؛ یکی تجهیز کارگاه و جذب پرسنل، دیگری رسیدن به یک مدل مفهومی، سوم طراحی و تولید و در نهایت چهارم فرایند ارائه به بانک است در این چهار مرحله بایان چطور با شرکتی که کار کر انجام می‌دهد همراه می‌شود؟

یکی از مسائل مهم در زمان تجهیز نیرو میزان آشنایی نیروی انسانی با بایان است. از این جهت معیارهایی وجود دارد؛ اینکه چه آموزش‌هایی از بایان دیده‌اند؟ آیا گواهینامه پایه بایان را دارند یا نه؟ اینها می‌توانند راهنمای خوبی برای جذب نیروی متخصص در این زمینه باشد.

عرصه دوم که مهم‌ترین عرصه‌‌ای است که بایان می‌تواند کمک‌کننده باشد اینکه بایان یک مدل مرجع برای معماری در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد این مدل، مفهومی است؛ اما این مدل مفهومی بسیاری از چارچوب‌ها را چه در سطح سرویس‌های کسب و کار و چه در سطح معماری اطلاعات و همچنین در طراحی مؤلفه‌ها مشخص می‌کند. هر چند این مدل‌ها محدودیت‌هایی برای معماری ایجاد می‌کنند؛ ولی محدودیتی در استفاده از تکنولوژی‌های مختلف ایجاد نمی‌کنند و در عین حال یک چارچوب مرجع را فراهم می‌کند که پروژه در مراحل مختلف بر اساس آن ارزیابی شود.

اما در مورد مرحله‌ای که تولیدکننده قصد دارد محصول خود را به شبکه بانکی ارائه دهد، اولاً بر اساس مدل‌های مرجع بایان می‌تواند به دقت مشخص کند که محصول چه حیطه‌های کسب و کاری را پوشش می‌دهد. دوم اینکه برای محصول خود بازاریابی کند و کیفیت محصول خود را بر اساس اینکه با یک معماری قدرتمند تولیدشده معرفی کند.

امروز در سطح صنعت بانکداری ایران و دنیا ادعاهای زیادی است که محصولی، معماری سرویس‌گرا، معماری مایکروسرویس و معماری مؤلفه‌گرا دارد؛ ولی برای این ادعاها سند مشخصی ارائه نمی‌شود تا زمانی که سند مشخصی برای این ادعاها ارائه نشود صرفاً در حد یک حرف باقی می‌ماند؛

ولی شرکت‌هایی که بتوانند علاوه بر ادعای این موضوع سندی ارائه دهند که این سند می‌تواند گواهی بایان باشد صرفاً از سطح ادعا و صحبت خارج می‌شود که این مورد برای تولیدکننده‌ها بسیار ارزشمند است. تولیدکننده‌ها برای اثبات اینکه محصول‌شان معماری قوی‌تری از محصولات رقبا دارد، شاید نتوانند ابزاری بهتر از گواهینامة بایان پیدا کنند.

* در زمان ارائه آن سوی میز کسانی حضور دارند که سمت بانک هستند و باید نسبت به موضوع شناخت داشته باشند؛ اتفاقاً این گواهینامه می‌تواند آنها را نیز مطمئن کند. در فرآیند ارائه که قصد داریم آن طرف میز یعنی بانک دانش و آموزش لازم را هم داشته باشد دارند در این‌باره نیز کمی توضیح دهید.

سرویس‌های بایان از آنجایی که بر کسب و کار بانکی تمرکز دارد توسط ذی‌نفعان صنعت بانکی، صرف نظر از اینکه آشنا به مفاهیم نرم‌افزار باشند یا خیر، به خوبی شناخته می‌شود؛ این موضوع کار را برای ذی‌نفعان صنعت بانکداری بسیار راحت می‌کند؛ چون آنها حداقل از نظر کسب و کاری متوجه می‌شوند که در مورد چه محصولی صحبت می‌کنند و چه سرویس‌هایی دارند؛ مهم‌تر اینکه مشخص کردن حیطه‌های مختلف سرویس‌های بانکی این امکان را به بانکدارها و فعالان صنعت بانکی می‌دهد که ارزیابی صحیحی از پرتفوی سرویس‌هایی که ارائه می‌دهند داشته باشند.

در واقع بایان یک زبان مشترک بین ذی‌نفعان صنعت بانکداری اعم از متخصصان کسب و کار و متخصصین آی‌تی ایجاد می‌کند.

* در زمان انتخاب چطور اینکه فرد با شرکتی قرارداد ببندد که از استانداردهای بایان پیروی می کند یا غیره.

حتی قبل از قرارداد، بانک‌ها می‌توانند تحلیلی داشته باشند که حیطه‌های سرویس‌ مشخص شده در بایان در کدام نقاط برای آنها دارای مشکل است و در کدام بخش‌ها نیاز به بازنویسی دارند و کدام سرویس‌های جدید لازم است که ایجاد شوند. در واقع از بایان می‌توانند برای برنامه‌ریزی در مورد محقق کردن استراتژی‌ها و شناسایی تنگناها استفاده کنند و بعد از آن با تولیدکنندگان نرم‌افزاری که در حیطه هر کدام از دامنه‌های سرویس به شکل تخصصی کار می‌کنند وارد مذاکره شوند و در مورد آن سرویس‌ها به شکل دقیق به توافق برسند. در نهایت می‌توانند محصول آنها را بر اساس اینکه چه میزان معیارهای بایان را رعایت کرده یا نه و اینکه معماری مطلوبی دارد یا نه قضاوت کنند؛ یعنی در کل مسیر از شروع پروژه تا وقتی که پروژه تحویل داده می‌شود بایان به عنوان یک معیار و مرجع می‌تواند توسط ذی‌نفعان صنعت بانکداری به کار گرفته شده و مورد ارجاع قرار گیرد.

* طبق گفته شما ممکن است یک شرکت واحد تولیدکننده کر نداشته باشیم؛ بلکه تعداد زیادی کسب و کار ایجاد می‌شود که تولیدکننده ماژول‌ها هستند.

در آینده نزدیک به این شکل نخواهد بود که یک شرکت تمام کسب و کار بانکی از A تا Z را پوشش دهد؛ چون حیطه کسب و کار بانکی از حیطه سامانه‌های سنتی بسیار فراتر رفته است. بعضی از این بخش‌ها وارد حیطه‌هایی مانند هوش مصنوعی و داده‌های بزرگ می‌شوند که گهگاه یک مؤلفه اساساً از کل حیطه‌های سنتی بانکی حجیم‌تر است و دیگر نمی‌توان انتظار داشت که یک تولیدکننده در تمام این حیطه‌ها تخصصی کار کند و دقیقاً همین‌جاست که تعامل اهمیت دارد. زمانی که قرار است یک بانک با چندین شرکت همکاری کند و هر کدام از اینها بخشی از اکوسیستم بانکداری را تأمین کنند باید مدل مرجعی وجود داشته باشد تا بخش‌ها با یکدیگر تعامل داشته باشند و تبعیت از استاندارد واحدی مثل بایان می‌تواند مفید باشد.

* نکته بسیار مهم این است که یک سری شرکت‌های واسط وجود دارند که باید بتوانند اکوسیستم بانک را بشناسند و از طرفی بانک را راهنمایی کنند تا با چه تولیدکننده‌ای وارد قرارداد شود به نظرتان شرکت‌های واسط باید شرکت‌های مشاور باشند یا شرکت‌های دیگری؟

امروز استارتاپ‌های بسیاری در عرصه پرداخت، رگولاتوری، شناخت مشتری، اعتبارسنجی مشتری و … ایجاد شده‌اند و این اکوسیستم را فوق‌العاده متنوع کرده‌اند. این شرایط بازیگران جدیدی می‌طلبد تا بین اعضای این اکوسیستم هماهنگ‌کننده باشند؛ البته این فضا باید شکل بگیرد به ویژه در کشوری مانند ایران که مدت‌های زیادی است از اکوسیستم‌های نوین بانکداری جهانی فاصله گرفته است و هر چند پیشرفت‌های خوبی در زمینه بانکداری باز و بانکداری دیجیتال و امثالهم در سال‌های اخیر داشته، ولی هنوز فاصله‌اش با آنچه در بانکداری جهانی وجود دارد بسیار زیاد است و نیاز است با سرعت بیشتری تغییر کند.

* با این حساب مدل کسب و کار حوزه تولید کر به صورت کلی متحول شده است درست است؟

در واقع اکوسیستم بانکداری به اکوسیستم‌های دیگر نیز مرتبط شده است؛ یعنی عملاً بسیاری از شرکت‌هایی که در عرصه هوش مصنوعی و پردازش تصویر و … که به شکل سنتی به عرصه بانکداری ربط نداشتند امروز با صنعت بانکداری تعامل می‌کنند.

* آیا بایان برای مدل‌های بانکداری در دنیا به ویژه بانکداری اسلامی توصیه خاصی دارد؟

اصولاً بایان سعی می‌کند انواع مختلف بانکداری را پوشش دهد. تمرکز بایان این است که سرویس‌هایی که در انواع بانکداری موضوعیت دارند؛ از جمله بانکداری سرمایه‌گذاری، خرد، اختصاصی و شرکتی و … را پوشش دهد؛ البته آنچه ما به آن بانکداری اسلامی می‌گوییم با آنچه به شکل مرسوم به عنوان بانکداری اسلامی شناخته می‌شود تفاوت زیادی دارد و آنچه ما به عنوان بانکداری بدون بهره می‌شناسیم با بسیاری از عقودی که در دنیا تحت عنوان بانکداری اسلامی شناخته می‌شود کاملاً متفاوت است. در واقع ما یک مدل بانکی خاص خود را داریم و برای این مدل بانکی خاص ناچاریم بعضی از سرویس‌های بایان را محلی‌سازی کنیم و با شرایط خاص خودمان تطبیق دهیم؛ چون مدل بانکداری ما به ویژه در بخش تسهیلات تفاوت‌هایی با مدل بانکداری دنیا و حتی با مدل مرسوم بانکداری اسلامی دارد.

اساساً یکی از مباحثی که در بحث گواهینامه بایان مطرح است اینکه تا چه حد از تغییرات و محلی‌سازی در سرویس‌های بایان قابل قبول است و چه اصولی را باید در این تغییرات رعایت کرد.

* در جمع‌بندی با نگاه به ارتباط بایان و بانکداری دیجیتال چه چشم‌اندازی برای آینده متصورید؟

بایان در راستای تسهیل تعامل ذی‌نفعان مختلف صنعت بانکداری یک الزام در آینده نزدیک است. آنچه مهم است اینکه شرکت‌های نرم‌افزاری ایران توجه داشته باشند که زمان طولانی‌ای برای تطبیق با شرایط جدید وجود ندارد و اگر شرکت‌ها توان کافی برای این تغییر را مصروف نکنند عملاً در آینده‌ای نزدیک از بازار حذف می‌شوند. سیستم‌های مونولیتیک که در اکثر شرکت‌های تولیدکننده نرم‌افزار بانکی مورد استفاده هستند متأسفانه توانایی حمایت و پشتیبانی از اکوسیستم‌های جدید را ندارند و ما به تولیدکنندگان جدید، چابک و آینده‌نگر نیاز داریم.