امام سجاد (ع) درباره نحوه انتقال کاروان اسرا به دمشق فرمود: کسانی که ما را می بردند، از پشت سر و گرداگردمان، با نیزه ما را احاطه کرده بودند و اگر اشکی از دیده یکی از ما فرو می چکید، – امام سجاد (ع) درباره نحوه انتقال کاروان اسرا به دمشق فرمود: کسانی که ما را می بردند، از پشت سر و گرداگردمان، با نیزه ما را احاطه کرده بودند و اگر اشکی از دیده یکی از ما فرو می چکید، با نیزه به سرش می کوبیدند.

به گزارش سایت قطره و به نقل ازگروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، روز 19 ماه محرم سال 61 هجری قمری کاروان اسرای کربلا به دستور یزید ملعون به سوی دمشق رهسپار شدند.

کتاب دانشنامه امام حسین درباره حرکت کاروان آل الله به سوی دمشق چنین می نویسد: پیکی از سوی یزید بن معاویه آمد که به عبیدالله فرمان می داد تا اثاث حسین (ع) و باقی ماندگان خاندان و فرزندان و زنان او را به سوی یزید روانه کند.

پس از آن عبیدالله فرمان داد که زنان حسین (ع) و کودکانش را آماده کنند و علی بن الحسین (ع) را تا گردن در زنجیر کنند، سپس آنان را با مُحفِّز بن ثَعلَبه عائِذی (از تیره عائذه قریش) و شمر بن ذی الجوشن، روانه کرد، آن دو، کاروان را آوردند تا نزد یزید آمدند، امام سجاد (ع) در طول راه، با آن دو، کلمه ای سخن نگفت تا [به شام] رسیدند.

اما اینکه آیا سرهای شهدا همراه کاروان بوده است، بر پایه گزارش تاریخ طبری، تاریخ دمشق و الإرشاد مفید، پس از واقعه کربلا، ابتدا سر مقدس سیدالشهدا (ع) و سایر شهیدان را به شام فرستادند و پس از آن، اسیران را اعزام کردند؛ لیکن طبق شماری دیگر از گزارش ها، سرهای شهدا، همراه با اسیران به شام فرستاده شده اند، برخی گزارش ها هم حاکی از آن است که سرهای شهیدان، همراه اسیران اعزام شدند؛ ولی سر مقدس سیدالشهدا(ع)، پیش از کاروان به دمشق رسید.

امام زین العابدین (ع) درباره نحوه انتقال کاروان اسرا به دمشق فرمود: مرا بر شتری لَنگ و بدون جهاز، سوار کردند و سر حسین(ع) بر بالای عَلَمی بود و زنانمان، پشت سر من بر اَسترانی بدون پالان، سوار بودند، کسانی که ما را می بردند، از پشت سر و گرداگردمان، با نیزه ما را احاطه کرده بودند و آزار می دادند، اگر اشکی از دیده یکی از ما فرو می چکید، با نیزه به سرش می کوبیدند تا آنکه وارد شام شدیم، جارچی جار زد: ای شامیان! اینان، اسیران اهل بیت ملعون اند .

*مسیر حرکت کاروان اسیران کربلا از کوفه به شام 1ـ راه بادیه کوفه، در عرض جغرافیاییِ حدود 32 درجه و دمشق، در عرض جغرافیاییِ حدود 33 واقع است.

این، بدان معناست که مسیر طبیعی میان این دو شهر، تقریبا روی یک مدار قرار دارد و نیازی به بالا رفتن و پایین آمدن روی زمین، جز در حدّ کسری از یک درجه نیست.

روی این مدار، راهی واقع بوده که به راه بادیه مشهور بوده است.

این مسیر، کوتاه ترین راه بین این دو شهر است و حدود 923 کیلومتر مسافت داشته است.

مشکل اصلی این راه کوتاه، گذشتن آن از صحرای بزرگ میان عراق و شام است که از روزگاران کهن، به بادیه الشام مشهور بوده است.

این مسیر، برای افرادی قابل استفاده بوده که امکانات کافی (به ویژه آب) برای پیمودن مسافت های طولانی میان منزل های دور از همِ صحرا را داشته اند، هر چند، گاهی شتاب مسافر، او را وادار به پیمودن این مسیر می کرده است.

گفتنی است در صحراها، شهرهای بزرگ، وجود ندارند؛ اما این به معنای نبودن راه یا چند آبادی کوچک نیست.

2ـ راه کناره فرات فرات، یکی از دو رود بزرگ عراق است که از ترکیه سرچشمه می گیرد و پس از گذشتن از سوریه و عراق، به خلیج فارس می پیوندد.

کوفیان، برای مسافرت به شمال عراق و شام، از کناره این رود، حرکت می کردند تا هم به آب، دسترس داشته باشند و هم از امکانات شهرهای ساخته شده در کناره فرات، استفاده کنند.

گفتنی است لشکرهای انبوه و کاروان های بزرگ که به آب فراوان نیاز داشتند، ناگزیر از پیمودن این مسیر بودند.

این مسیر، ابتدا از کوفه به مقدار زیادی به سوی شمال غرب می رود و سپس از آن جا به سوی جنوب، بر می گردد و با گذر از بسیاری از شهرهای شام، به دمشق می رسد.

این راه، انشعاب های متعدّد داشته و با طول تقریبی1190 تا 1333 کیلومتر، جایگزین مناسبی برای راه کوتاه، اما سختِ بادیه بوده است.

مجموع این راه و راه بادیه را می توان به یک مثلث، تشبیه کرد که قاعده آن، راه بادیه است.

3ـ راه کناره دجله دجله، دیگر رود بزرگ عراق است و آن نیز مانند فرات، از ترکیه سرچشمه می گیرد؛ اما از شام نمی گذرد و درگذشته، برای رفتن به شمال شرق عراق، از مسیر کناره آن، استفاده می کرده اند.

این راه، مسیر اصلی میان کوفه و دمشق، نبوده است و باید پس از پیمودن مقدار کوتاهی از آن، کم کم به سمت غرب پیچید و پس از طی مسیر نه چندان کوتاهی، به راه کناره فرات پیوست و از آن طریق، وارد دمشق شد.

این مسیر را می توان سه ضلع از یک مستطیل دانست که ضلع دیگر طولی آن را راه بادیه و سه ضلع یاد شده آن را: مسافت پیموده شده از کوفه به سمت شمال، راه پیموده شده به سمت غرب، و راه پیموده شده به سمت جنوب ـ که بازگشت به بخشی از مسیر پیموده شده قبلی است ـ، تشکیل می دهند.

از این رو، از همه راه های دیگر، طولانی تر است و طول آن، حدود 1545 کیلومتر است.

این راه را راه سلطانی نامیده اند.

چند نکته قابل توجه ما دلیل روشن و گزارش تاریخی معتبر و کهنی برای اثبات عبور کاروان اسیران کربلا از یکی از این سه راه، در دست نداریم و حدیثی نیز از اهل بیت (ع) در این باره به ما نرسیده است.

آنچه در دسترس ماست، برخی نشانه های جزیی و ناکافی اند که به صورت پراکنده، در برخی کتاب ها آمده اند و نیز قصه پردازی ها و شرح حال های بی سند و نامعتبری که در کتاب های غیر قابل استناد (مانند مقتل ساختگی منسوب به ابو مِخنَف)، آمده و سپس در کتاب های دیگر، تکرار شده اند.

برخی شواهد که می توانند موجب ترجیح راه بادیه بر دو راه دیگر شوند، عبارتند از: 1ـ راه کناره فرات و راه سلطانی، هر دو، دارای شهرهای بسیاری بوده اند و اگر این راه ها، مسیر حرکت اسیران می بود، بایستی نقل هایی از مواجهه مردم این شهرها با کاروانیان یا مشاهده شدن آنان در آن شهرها، در منابع معتبر می آمد ـ چنان که در کربلا و کوفه و شام، چنین گزارش هایی وجود دارد ـ در حالی که در این باره، هیچ نقلی نیامده است.

بنابراین به نظر می رسد که مسیر حرکت اسیران، از جایی بوده که کمترین حضور مردمی را داشته که همان مسیر بادیه است.

2ـ اعتراض هایی که از لحظه شهادت امام حسین (ع) علیه حکومت اموی، حتی به وسیله برخی طرفداران حکومت و خانواده جنایتکاران، انجام یافت و بازتابی که واقعه عاشورا در کوفه به وجود آورد، قاعدتاً حکومت را از این که اسیران و سر مطهر امام (ع) را از مسیر شهرها و آبادی های پُرجمعیت عبور دهند، باز می داشت.

3ـ سرعت انجام گرفتن کار، در کارهای حکومتی، یک اصل است.

لازمه رعایت این اصل، گذر از کوتاه ترین و سریع ترین مسیر بوده است.

به دلیل نبود دلایل روشن و قابل اعتماد نمی توان اظهار نظر قطعی کرد؛ با این وجود عبور کاروان اسیران کربلا از مسیر بادیه احتمال بیشتری را به خود اختصاص می دهد.

کلید واژه ها: دمشق – گزارش – امام – انتقال – شهدا – یزید – کربلا – همراه – زنان – تاریخ – اعزام – امام حسین – مقدس – خبرگزاری – ماه محرم – فرزندان – فرهنگی – طبیعی – محرم – گردن – نقشه – کتاب